روزه ماه مبارک رمضان یکی از دستورات دین مقدس اسلام است که خداوند برامت¬های پیشین و امت اسلامی واجب نموده است. ازآن جای که احکام الهی براساس مصالح و مفاسد تشریع گردیده، یعنی هر حکم واجب دارای مصالح و هرحکم حرام دارای مفاسد است. روزه نیز علاوه براینکه یک عمل عبادی و ادای تکلیف الهی است، مصالح، آثار و فواید تربیتی، صحی، اجتماعی و معنوی فراوان دارد، که از آیات قرآن و روایات معصومین علیهم السلام به دست می¬آید و دانشمندان نیز تایید نموده¬اند. در این نوشتار به آثار صحی و اجتماعی روزه پرداخته می¬شود.

 روزه و سلامتی

یکی از نعمت¬های ارزشمند و بی¬بدیل، نعمت سلامتی و تندرستی است که با هیچ چیز دیگر قابل مقایسه نمی-باشد. یک لحظه سلامتی با تمام دنیا برابری می¬کند. کسی که دچار بیماری می¬شود، هزینه سنگین را قبول نموده، از هر راه تلاش می¬ورزد تا بیماری را در مان نموده و نعمت سلامتی را دوباره به دست آورد. راه¬های سلامتی و سالم ماندن از انواع بیماریها در آموزه¬های دینی به گونه¬ای روشن بیان شده و مورد تاکید قرار گرفته است. در باره روزه رسول مکرم اسلام(ص) فرموده است: «صوموا تصحوا».(بحار، ج59، ص261) روزه بگیرید تا سالم و تندرست شوید.

                  روزه امساک و خود داری نمودن از انواع خوردنی¬ها و آشامیدنی¬ها و لذت¬های دیگراست به قصد تقرب و اطاعت خداوند. امساک از خوردن و آشامیدن در پیشگیری، علاج و درمان انواع امراض نقش سازنده دارد که در طب قدیم و جدید به اثبات رسیده و اکثر طبیبان به آن اشاره نموده¬اند. روشن است که زیاده روی در خوردن غذاهای گوناگون عامل اکثر بیماریها می¬شود. دلیلش این است که در اثر زیاده روی در خوردن، مواد اضافی جذب بدن نمی¬¬گردد و به صورت چربی در نقاط مختلف بدن ذخیره شده و مزاحم فعالیت کامل بدن می¬گردد. گاهی هم به صورت چربی و قند اضافی در خون باقی می¬ماند. این مواد زاید در داخل عضلات بدن، مکان مناسب برای پرورش انواع میکروبهای بیماری¬های عفونی می¬گردد. بهترین روش مبارزه با این بیماریها و نابود کردن لجنزارها، امساک و روزه گرفتن است. روزه بدن را خانه تکانی نموده مواد اضافی و جذب نشده بدن را می¬سوزاند و سلامتی بدن را تضمین می¬کند.

               از سوی دیگر روزه یک نوع استراحت مفید برای دستگاه¬ گوارشی است، که در تمام سال به صورت دایمی مشغول کار بوده و نیاز به چنین استراحت دارد. در آموزه¬های دینی سفارش شده که شخص روزه دار هنگام افطار و سحری، در خوردن غذا زیاده روی نکند تا از این اثر صحی روزه نتیجه مطلوب بگیرد. در صورت زیاده روی ممکن است آسیب و زیان های جبران ناپذیری متوجه سلامتی شخص روزه دار بشود.( مکارم، ناصر، تفسیر نمونه، ج1،ص 632). 

             دانشمند روسی به نام « الکسی سوفورین» در کتاب خود سالها پیش نوشته است:« درمان از طریق روزه فایده ویژه ای برای درمان کم خونی، ضعف روده¬ها، التهاب بسیط و مزمن، دمل¬های خارجی و داخلی، سل، اسکلیروز، روماتیسم، نقرس، استسقا، عرق النساء، بیماری¬های چشم، مرض قند، بیماریهای جلدی، بیماریهای کلیه، کبد و بیماریهای دیگر دارد. معالجه از طریق امساک اختصاص به بیماریهای یادشده ندارد، بلکه بیماریهای که مربوط به اصول جسم انسان است و با سلولهای جسم آمیخته شده همانند: سرطان، سفلس، سل و طاعون را نیز شفا می بخشد»( روزه روش نوین برای درمان بیماریها، ص 65). بنابراین یکی از آثار و فواید مهم روزه گرفتن حفظ سلامتی و در مان انواع بیماریهاست که از سوی کارشناسان علم طب مورد تایید قرار گرفته است.

پیامبر گرامی اسلام(ص) در حدیث معروف فرموده است: «المعده بیت کل داء و الحمیة رأس کل دواء» معده خانه تمام دردهاست و امساک بالاترین دوا هاست.( بحار، ج59، ص 290). 

اثر اجتماعی روزه

اسلام دین برادری و برابری است و احکام آن بر پایه عدالت اجتماعی استوار بوده و تعاون وهمکاری را مورد توجه قرار داده است. روزه بهترین درس برابری و مساوات در میان افراد اجتماع است که با انجام این دستور دینی افراد ثروت مند و متمکن، وضع رقت بار محرومان و مستمندان اجتماع را به گونه¬ای محسوس درک نموده حس همکاری و یاری رساندن در آنان تحریک شده و به کمک مستمندان جامعه می¬شتابند. ممکن است توصیف حال گرسنگان و محرومان، ثروتمندان را متوجه بکند، ولی روزه به این مساله مهم رنگ عینی و حسی داده که اثر عمیق و غیر قابل انکار دارد. وقتی افراد متمکن درد و رنج گرسنگان را به صورت عینی احساس نمود، حس همکاری او برانگیخته شده در جهت رفع مشکلات گرسنگان اقدام می¬کند و این کار سبب برادری و برابری در اجتماع می¬گردد.

             از سوی دیگر در پایان ماه رمضان برهر فرد مسلمان زکات فطر واجب است که افراد توانمند از طرف خود و تمام افراد خانواده و مهمان خود زکات فطر بپردازد. اگر زکات فطر به صورت درست و سالم توزیع شود و به مستحقین واقعی برسد، نیازمندان جامعه از محرومیت و فقر نجات می¬یابند.

            ازامام صادق (ع) پرسیده شد که فلسفه تشریع روزه چیست؟ آن حضرت فرمود: « انما فرض الله الصیام لیستوی به الغنی والفقیر و ذلک ان الغنی لم یکن لیجد مس الجوع فیرحم الفقیر، و ان الغنی کلما اراد شیئا قدر علیه، فاراد الله تعالی ان یسوی بین خلقه، و ان یذیق الغنی مس الجوع والالم لیرق علی الضعیف» روزه به این دلیل واجب شده است که میان فقیر و غنی مساوات برقرار گردد، و این به خاطر این است که غنی طعم گرسنگی را بچشد و نسبت به فقیر ادای حق کند، چرا که اغنیا معمولا هرچه را بخواهند برای آنها فراهم است. خدا می-خواهد میان بندگانش مساوات باشد، و طعم گرسنگی و درد و رنج را به اغنیاء بچشاند تا به ضعیفان و گرسنگان رحم کنند.(عاملی، وسایل الشیعه، ج7،ص 3.).

 با دقت به این دستور الهی به خوبی در می¬یابیم، اگر ثروت مندان جهان روزه بگیرند و احوال گرسنگان را به صورت عینی و حسی درک کنند، حتما به کمک آنان می¬شتابند و از زیاده روی در مصرف جلوگیری نموده و مازاد برمصرف خود را به مستمندان می¬دهند، تا آنان مانند دیگران زندگی انسانی و آبرومندانه داشته باشند.