مقدمه

شناخت اوضاع جغرافیایی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی یک منطقه، نقش کلیدی در راستای برنامه ریزی و پلان گذاری های سازندگی و توسعه آن دارد.

در سطح فردی کسی که نداند چند نفر مصرف کننده و چند نفر تولید کننده دارد و چه مقدار امکانات و سرمایه در اختیار دارد، نمی تواند برای پیشرفت و اداره امور زندگی خود پلان گذاری درست انجام دهد. در سطح کلان کشوری و شهری نیز این قاعده حاکم است. ولی با کمال تأسف در کشور افغانستان بنا به دلایل سیاسی، قبیله سالاری و سیاست های مبهم، هنوز آمار و اطلاعات درست و جامع از جغرافیای انسانی و طبیعی و اوضاع فرهنگی و اجتماعی ولایات و ولسوالی ها تهیه نگردیده وآمار دقیق وجود ندارد. امکانات و بودجه بدون توجه به نیازمندی و تشخیص مناطق محروم، طبق میل قدرت مداران به صورت غیرعادلانه توزیع می گردد. بنابراین، شناسایی مناطق مختلف افغانستان به منظور تشخیص توانمندی ها و نیازهای آن، یک ضرورت اجتماعی است که طلاب، فرهنگیان و دانشجویان از باب جهاد فرهنگی به تهیه آن اقدام نمایند تا در اختیار دولت مردان، مراکز پلان گذاری و کسانی که در راه سعادت و پیشرفت مردم تلاش می کنند قرار گرفته و در عرصه های مختلف سازندگی با استناد به اطلاعات و آمار موجود پلان گذاری صورت گیرد.

ازاین رو، برآن شدیم که در یک نگاه کوتاه چهره منطقه علم دوست و صلح طلب مالستان را -گرچند در حد ابتدایی- به تصویر بکشیم و در اختیار علاقه مندان و خوانندگان عزیز فصلنامه «سخن صبا» قرار دهیم. در آینده با همکاری شما فرهنگیان عزیز اطلاعاتی بهتر و مفید تری را در اختیار شما قرار خواهیم داد.

اوضاع طبیعی و جغرافیایی

مالستان یکی از ولسوالی های ولایت باستانی غزنی است که در غرب این ولایت موقعیت دارد. مساحت آن (2214) کیلو متر مربع بوده و (2994) متر از سطح دریا ارتفاع دارد. طول مالستان (140) کیلو متر و عرض آن (40) کیلو متر می باشد. در شرق مالستان ولسوالی ناهور، در غرب آن ارزگان خاص، در جنوب آن ولسوالی جاغوری و در شمال آن ولسوالی اجرستان قرار دارد. فاصله آن از مرکز ولایت حدود 120 کیلومتر است. مالستان سرزمین سردسیر و کوهستانی است که زمستان آن سرد و برف گیر و تابستانش معتدل و مطبوع است. حدود (150000) نفر جمعیت دارد و رشد جمعیت آن 2/7 است. (دانشنامه آزاد ویکی پدیا. wikipedia.com و (تلویزیون غزنی 15/6/1386).

موقعیت مالستان از شرق به غرب امتداد یافته و دارای یک رود خانه است که یک شاخه آن از شرقی ترین نقطه مالستان به نام داله سرچشمه گرفته، رو به غرب حرکت می کند و شاخه ای دیگر آن از غرب مالستان از ناحیه قُشنَگ و میرآدینه سرچشمه گرفته در مسیر راه آبهای دیگر را با خود همراه نموده در منطقه شینه ده با شاخه ای دیگر یکجا گردیده به سوی جاغوری سرازیر می شود؛ و در منطقه بادخانه با آب جاغوری متصل و سرانجام اگر خشک سالی نفسش را نگیرد، به قندهار و وادی هلمند می ریزد. مالستان از کوه ها و دره های کوچک و بزرگ تشکیل گردیده و زمین زراعتی آن بسیار محدود است.

اوضاع اجتماعی

مردم مالستان از ملیت هزاره و تبار دای فولاد است که یکی از تبارهای بزرگ هزاره به حساب می آید. زبان مردم دری با لهجه هزارگی است. این ولسوالی دارای 273 قریه است که این قریه ها از لحاظ جمعیت و مساحت متفاوت بوده از (100) الی (300) خانوار در هر قریه زندگی می کنند. از لحاظ دینی مسلمان و شیعه دوازده امامی اند و از تدین و آداب اسلامی برخوردار می باشند. نشانه تدین مردم این است که در آغاز انقلاب سال 1358 بعد از اجرستان اولین ولسوالی ولایت غزنی بود که مردم آن به سنگرهای جهاد و مقاومت شتافتند و از سلطه کمونیستها آزاد شده و تا آخر آزاد ماند.

پس ازآن در آزادسازی ولسوالی جاغوری و سایر مناطق غزنی سهم فعال داشته و دراین مسیر شهدای گرانقدری را تقدیم نموده است. علاوه بر پیشتازی در جهاد، این افتخار را دارد که در طول سالهای انقلاب جنگ داخلی نداشته و دراین راه، حتی یک نفر هم ضایع نگردیده و از امنیت کامل برخوردار بوده است. این نعمت ارزشمند از برکت حضور مسئولانه و صادقانه علمای متعهد و دلسوز به ویژه روحانیت طراز اول و هماهنگی گروه های جهادی و حمایت بی دریغ مردم نصیب این منطقه شده است. در آن دوره حدود و احکام الهی با قاطعیت و دقت اجرا می گردید که اجرای حدود الهی در یک جامعه برکات فراوان درپی دارد. اما فعلا که حکومت مرکزی و تشکیلات اداری و انتظامی وجود دارد امنیت نسبی برقرار است ولی امنیت دوران جهاد را ندارد و هر از چندگاهی حوادث تلخ و ناگواری رخ می دهد که در شأن جامعه اسلامی و مردم متدین و انقلابی مالستان نیست.

در شرایط جدید کشور، مالستان در دوره اول نماینده پارلمان نداشت و در شورای ولایتی دوره دوم هم نماینده نداشت. دراین دوره سه نفر نماینده در پارلمان افغانستان دارد.

اوضاع اقتصادی

وضعیت اقتصادی مالستان با سایر مناطق هزارستان شباهت دارد، زیرا سرزمین آن کوهستانی و سردسیر است و دارای زمستان طولانی، ازاین رو، شغل اصلی مردم کشاورزی و مالداری(دامداری) است که درسالهای اخیر به دلیل خشک سالی های پیاپی، زراعت و مالداری آسیب زیاد دیده است. تعداد اندک مردم به کارهای تجاری و صنایع محلی مانند نجاری، آهنگری، خیاطی و غیره مشغول اند. بیشتر جوانان برای یافتن کار به خارج از منطقه و خارج از کشور مهاجرت می کنند و در کشورهای همسایه، حاشیه خلیج فارس، اروپا، استرالیا و آمریکا وارد بازار کار می شوند و از این طریق زندگی خانواده را تأمین می کنند.

بنابراین، تکیه گاه اصلی مردم از لحاظ اقتصادی درآمد خارجی است. شاید این مشکل مربوط به تمام مردم افغانستان باشد. البته مالستان ظرفیت و استعداد احداث دو بند برق را دارد که می تواند برق تمام منطقه را تأمین کند و در سایه ای آن کارگاهها و کارخانه های کوچک راه اندازی گردیده و برای جوانان ایجاد اشتغال شود، که این کار، نیازمند دلسوزی و مدیریت دولت است که دولت کارآمد و متعهد باشد. اما دولت افغانستان هنوز به این مرحله نرسیده و نتوانسته از ظرفیت های طبیعی، استعدادهای خدادادی و نیروهای انسانی وسیع خود بهره برداری نماید. راه های مواصلاتی مالستان به مرکز ولایت غزنی از طریق جاغوری و قرباغ و راه دیگر از طریق ناهور است. راه ناهور بیش از نصف سال به علت برف و یخبندان مسدود می گردد. راه جاغوری و قرباغ هم اکثر اوقات به خاطر ناامنی بسته می شود، ازاین ناحیه مردم مالستان و جاغوری با مشکلات فراوان رو برو می باشند.

بازارهای مالستان عبارتند از بازار مرکز ولسوالی در میرآدینه، بازار شینه ده، بازار بیوا و بازار خاکریزگ. دراین بازارها علاوه بر خرید و فروش، دوکانهای نجاری، خیاطی، آهنگری، جوشکاری، تعمیرگاه موتر و موتور، تانک تیل و ... نیز وجود دارد.

اوضاع فرهنگی

در مالستان با تلاش علما و مردم متدین در سالهای انقلاب و جهاد مدارس دینی فعال بوده و در یک دوره حدود (14) باب مدرسه علمیه وجود داشت که برخی ازاین مدارس بیش از صد نفر محصل را در خود جای می داد که آثار مثبت فراوان به جا گذاشته است. در حال حاضر که مکاتب دولتی به شدت افزایش یافته تعداد (10) باب مدرسه دینی فعال و نیمه فعال وجود دارد که برخی از آنها فقط در فصل زمستان فعال اند، در تابستان محصل ندارند. از سوی دیگر، هر قریه یک ملا امام دارد که برای بچه های مردم درس احکام، قرآن، سواد خواندن و نوشتن و ادبیات عرب می آموزد. در قدیم تنها مرکز آموزشی همین مکتب خانه ها بود و مکاتب دولتی وجود نداشت اگر کسی با سواد می شد از همین مکتب خانه ها بود. در هر قریه یک مسجد و حسینیه وجود دارد و ملا امام در همین مساجد یا حسینیه ها مکتب دایر می کند و به بچه ها قرآن و احکام دینی می آموزد.

در نظام اداری جدید، که مکاتب دولتی گسترش یافته است در ولسوالی مالستان (62) باب مکتب، با 20 باب لیسه و 42 باب مکتب ابتدایی و متوسطه وجود دارد که (37000) دانش آموز در آنها مشغول تحصیل می باشند. مجموع معلمین مکاتب 560 نفرند که با تعداد 100 نفر کارمند و70 نفر ملازم، در خدمت دانش آموزان و متعلمین قرار دارند و نیز تعداد 8 کورس سواد آموزی به صورت دائمی مشغول به فعالیت هستند و تعدادی زیادی از محصلین این مکاتب در دانشگاههای کشور راه یافته اند. (منبع: مدیر معارف مالستان، مدیر نبی). البته این مکاتب با مشکلات فراوان رو برو است. اولین مشکل نداشتن فضای آموزشی مناسب است که تعداد (20) باب مکتب فاقد ساختمان است و بچه های مردم در زیر خیمه درس می خوانند و آنهایی که ساختمان دارند اغلب ناتمام، ناقص و نیمه کاره رها شده و کسی پاسخگو نمی باشد. بچه های مردم از سوز گرما و سرما به شدت رنج می برند. مشکل دیگر، کمبود معلم است که یا معلم وجود ندارد و اگر موجود باشد توانمندی لازم را نداشته و پاسخگوی نیازهای محصلین نمی باشند. ریشه اصلی مشکل این جا است که دانش آموزان و محصلانی که ازاین مکاتب به دانشگاه می روند، بعد از فارغ شدن به منطقه بر نمی گردند، بلکه به دنبال حقوق بالا در خدمت مؤسسات و مکتب های خصوصی در می آیند و به حقوق کم دولتی به مکاتب محروم منطقه نمی روند. مردم از دولت و به خصوص وزارت محترم معارف انتظار دارند که دراین زمینه راه حل اساسی سنجیده شود تا مکتب های اطراف از این محرومیت نجات یابند.

در مالستان علاوه بر مدارس و مکاتب چندین کتابخانه نیز وجود دارد که عبارتند از؛ کتابخانه عمومی المهدی(عج)، کتابخانه عمومی بلال قهرمان، کتابخانه عمومی امام محمد باقر(ع)، کتابخانه عمومی امام رضا(ع)، کتابخانه عمومی ارشاد و چندین کتابخانه محلی که در اختیار علاقه مندان و اهل علم و فرهنگ قرار دارند.

از دیگر مراکز فرهنگی حسینیه ها و مساجد است که دراین مراکز علاوه بر اقامه نماز یومیه و عید، مناسبت های مذهبی مانند ولادت پیشوایان دینی، عید غدیر و... تجلیل می گردد و در روزهای مصیبت اهلبیت(ع) مجلس عزاداری و سوگواری شهادت رهبران دینی و عاشورای حسینی و برنامه احیای شبهای قدر برگزار می شود. در فصل زمستان روزهای جمعه برنامه سخنرانی مذهبی و روضه خوانی برپا می گردد که از سنت های دیرینه و ارزشمند مردم ما است.

آداب و رسوم

رسوم و عنعنات مردم مالستان برخاسته از فرهنگ دینی و ملی است. فرهنگ دینی مانند اعیاد مذهبی و مراسهم عاشورای حسینی و شبهای قدر است که به طور با شـکوهی بـرگـزار مـی گردد. عید فطر و عید قربان که ریشه دینی دارد، مدت سه روز تعطیل و برنامه دید و بازدید از دوستان و همسایگان و رفتن به زیارت اهل قبور، از برنامه های عید است. در عید از مهمانان با شیرینی و غذا که اغلب حلوای هزارگی است پذیرایی می شود. البته روز اول عید ابتدا به خانه کسانی که یکی از عزیزانش از دنیا رفته باشد، می روند.

پس از آن به دید و بازدید می پردازند. در ماه محرم از روز اول تا سیزدهم روضه خوانی و عزاداری همراه با سینه زنی در حسینیه ها و تکایا ادامه دارد. روز عاشورا چندین هیئت در یک جا گردهم می آیند و به عزاداری و سینه زنی دسته جمعی می پردازند. در شبهای قدر هر قریه در مسجد یا حسینیه خود اجتماع نموده شب را با دعا و نیایش و عزاداری شهادت حضرت علی(ع)، احیا می کنند و سحری از همه شرکت کنندگان پذیرایی می شود. مراسم جشن عروسی بارعایت موازین اسلامی برگزار می شود و در اغلب موارد آرام و بدون ساز و آواز انجام می گیرد. اما هزینه های عروسی کمر شکن است و جوانان را به مشکلات مواجه نموده و سالها زیربار بدهکاری می برد. همچنین مهمانی ها بسیار تشریفاتی و پر مصرف شده که با وضع اقتصادی مردم ما وآموزه های دینی و مذهبی، تناسب و سازگاری ندارد. بخش بزرگی از دارایی مردم صرف خرید پارچه های گران قیمت می شود که چنین لباس ها، با سایر شئون زندگی جامعه جنگ زده و فقیر افغانستان به ویژه هزارستان همخوانی نداشته و مصداق روشن اسراف است، که قرآن از آن نهی نموده است. که خوب است مردم، فرهنگیان و کسبه کاران عزیز ما در این جهت فکری کنند تا مردم از زیربار سنگین مصرف گرایی بیهوده، رهایی یافته، به مشکلات اساسی زندگی خود برسند.

یکی از رسومات محلی تیر اندازی با تیر و کمان ساخت خود مردم است که در فصل زمستان در اکثر قریه های مالستان رایج است و اوقات فراغت جوانان را پر می کند. گاهی تیم یک قریه در قریه های دیگر می رود و تیر اندازی به شکل مسابقات ورزشی برگزار می گردد و یک بازی جالب و پر بیننده می باشد.

مشکلات و نیازمندی ها

مردم مالستان مانند سایر مردم هزارستان، از محرومیت های فراوان رنج می برند. نداشتن شفاخانه ی مجهز، از مشکلات عمده و اساسی این منطقه است که اکثر مادران در هنگام وضع حمل جان خود را از دست می دهند و بیماران زیادی در مسیر راه جاغوری، غزنی و کابل تلف می شوند. بویژه در فصل زمستان که راهها در اثر برف و یخبندان مسدود می شود، تعداد قربانیان چند برابر می گردد. نبود فضای ورزشی برای جوانان یکی از مشکلات است که جوانان ورزشگاه مناسب ندارند؛ تا اوقات فراغت شان را درآن سپری نمایند و دنبال کارهای خلاف و اعتیاد نروند. سرک مالستان - جاغوری سه سال است که کار آن آغاز شده ولی درکار آن پیشرفت حاصل نشده که مردم ازاین جهت دچار مشکل فروان بوده، از دولت انتظار تکمیل آن را دارند.

از دولت محترم و نمایندگان منتخب مالستان در پارلمان انتظار می رود که برای رفع محرومیت این مردم متدین و صلح دوست توجه نموده، جهت ساختن یک باب شفاخانه ی مجهز در مالستان تلاش جدی صورت گیرد. زیرا وجود یک شفا خانه مجهز در مالستان علاوه بر خود مالستان مشکل مناطق همجوار مانند اجرستان و ارزگان خاص را نیز برطرف می سازد.

از خوانندگان محترم انتظار داریم که با ارائه نظرات و اطلاعات تکمیلی خود در جهت کامل شدن این گزارش همکاری نمایند، تا در شماره های آینده گزارش کامل تر از وضعیت مالستان به نشر سپرده شود.

 نویسنده: محمدباقر اکبری

منبع: مجله سخن صبا